Sunday, 23 April 2023

ომი გვაშორებს მას, ვინც ყველაზე მეტად გვიყვარს


 რამდენიც არ უნდა იდავონ სახელოვნებო სფეროს სპეციალისტებმა, ფაქტი მაინც ერთია: მიუხედავად თეატრის დეფინიციური ინტერნაციონალურობისა, კინოხელოვნება გავრცელებადობის თვალსაზრისით თეატრზე მასშტაბურია.

თუკი კულტურის მკვლევრის, შესანიშნავი ფილოსოფოსის, ვალტერ ბენიამინის აზრს მოვიშველიებ: <კინო კვლავწარმოების მასობრივი მედიუმია> - შესაბამისად, გაცილებით კომერციულიც, ვიდრე თეატრი. ამდენად, თეატრი კიდევ მეტად ლოკალური ხდება, ვიწროვდება მისი რეალიზაციის სივრცე, როცა, მაგალითად, თბილისის თეატრების სიმრავლეში, სეგმენტური მაყურებლის უმრავლესობა მხოლოდ ერთ თეატრს ამოიჩემებს და რა პროდუქტიც არ უნდა შესთავაზონ, მაინც მხოლოდ იქ ივლის პერმანენტულად! აქ უკვე პრობლემა წარმოიშობა, უთანასწორო, არადემოკრატიული გარემო შეიქმნება, ფაქტობრივად, ერთი „თეატრის ავტორიტარიზმთან“ გვექნება შეხება... როცა კონკრეტული სახელდების თეატრი - არა ხარისხის ხარჯზე, (შესაძლოა, სრულიად არაპოპულარულ თეატრში გაცილებით მაღალი კლასის მსახიობი აღმოაჩინოთ) არამედ მარკეტინგული, ასევე ვიზუალურ-ინკრუსტირებული ‘უპირატესობის’ ხარჯზე სხვა თეატრებს უნებურად წაართმევს მაყურებელს.


კრიტიკოსის ერთ-ერთი ფუნქციაა, უთანასწორობის ნიველირებას ხელი შეუწყოს და ყურადღება გაამახვილოს ტრენდულობის მიღმა პერიფერიულ ლოკაციაზეც…
მაგალითად, 8 აპრილს დიდი სანდრო ახმეტელის სახელობის დრამატულ თეატრში, ირაკლი გოგიას რეჟისურით - დონბასის ომის ქრონიკებზე დადგმული სპექტაკლი - „ცუდი გზები“ მორიგ ჯერზე ისევ გათამაშდა, რომლის პრემიერა რუსეთ-უკრაინის მიმდინარე ომის პარალელურად შარშან მაისში გაიმართა.


პიესის ავტორია უკრაინელი დრამატურგი - ნატალია ვოროჟბიტი; მხატვარი - ანა ქობულაშვილი, ირაკლი ბილისეიშვილი; როლებში - სოფია სებისკვერაძე; გიორგი გასვიანი; ოთო ჩიქობავა; მამუკა მაზავრიშვილი; თამარ ბეჟუაშვილი; თეკლა სულაქველიძე. დადგმაში ჟღერს ჯგუფ Dakhabrakha-ს მუსიკალური ვარიაციები.

სპექტაკლი შესაძლოა აღვიქვათ, არა მხოლოდ მიმდინარე ცხელი ომის ძალიან მკაცრ საილუსტრაციო მაგალითად, არამედ წარმოდგენას გლობალურობის კვალიფიკაციაც მივანიჭოთ. საგულისხმოა, რომ ომის მიმდინარეობის პირობებში, ყველა ეპოქასა და ქვეყანაში იდენტურად ამაზრზენი სცენარი მოქმედებს...!


ზუსტად ანალოგიური სიმწვავე აქვს მკვლელის ბინძურ ზრახვებს - ნებისმიერ დროსა და სივრცეში, ამასთან ერთად - პიესის მიხედვით აღწერილი ჩაგრული ერის ბედიც იდენტური უბედურების ქრონოლოგიას გადის: შიმშილით, ოჯახის წევრების დაკარგვით, გაუპატიურებით, ღირსების შელახვით., როდესაც ომია!

„ხელოვნებას შეუძლია თუ არა ადამიანის ცხოვრების შეცვლა“ - ესაა ერთგვარი „კითხვითი თეზა“, და ზოგადად, საკითხის ამგვარი დისკურსული მსჯელობაც უხეში ინვერსიული ცდომილებაა, ვინაიდან ადამიანის ცხოვრებას რადიკალურად კალაპოტს ვერ უცვლის მეორე ადამიანის სიკვდილიც კი, და რასაკვირველია, ხელოვნება ვერ შეცვლის ადამიანის ყოფას, ვერ დაიქვემდებარებს მის ვიტალურ მოთხოვნილებებს.


ხელოვნება თუკი არ ცვლის რეალობას, მაშინ რის მიღწევა შეუძლია? რა ფუნქცია აქვს?!.. მგონია, რომ ხელოვნებამ ის სოციალური გარემო უნდა დაგვანახოს ოდნავი, ხან შორი დისტანციიდან, რომელშიც ვცხოვრობთ, კონკრეტულმა სახელოვნებო აქტმა უნდა გვაჩვენოს როგორები ვართ სიხარულსა და უბედურებაში, ხოლო შეიცვლის თუ არა ადამიანი საკუთარი ეგოცენტრიზმის რაკურსებს, ან კიდევ, პრაქტიკული თვალსაზრისით რა მასშტაბის თვით-რეფლექსიას გამოიწვევს, ეს უკვე ხელოვნების კომპეტენციას სცილდება...


ამდენად, ხელოვნება, და მათ შორის, თეატრალური სახელოვნებო აქტი გვიყვება - ადამიანის ცხოვრების ერთ-ერთ დიდ უბედურებაზე - ომზე.

დანის პირზე გასავლელი საკითხია, რამდენად შესაძლებელია თეატრმა რეალობის ავთენტურობის სწორი გრადაცია მოახდინოს, რომ იყოს არა-მომაბეზრებელი, ასატანი და დამაბალანსებელი. გოგიას რეჟისურას ამ სპექტაკლში სტილისტური ბალანსი დარღვეული აქვს, თუმცაღა, რამდენიმე საგულისხმო ნიშნული მაინც შეიძლება აღინიშნოს.


უკრაინელი დრამატურგის მიერ მიმდინარე ომის ეპიცენტრში, დონბასში აღწერილი ამბების კოლაჟები - ადამიანის დაუნდობლობის, უსუსურობის, მოურჩენელი სირცხვილისა და ტკივილის ნამდვილად სასტიკი მაგალითებია. დადგმის ავტორს ტექსტი თამამი, ობსცენური ლექსიკით გამოაქვს სცენაზე, რითაც ომის აღქმის სიმწვავე კიდევ მეტად მძაფრდება შექმნილ ატმოსფეროსთან ერთად. ატმოსფერო ხაზგასმით - ომის ბინძურ აურას მაქსიმალურად უახლოვდება. და ეს მომენტი - „მაქსიმალურად მიახლოებისა“, ერთი მხრივ, დადებით ინდიკატორად შეიძლება ჩაითვალოს, მაგრამ, მეორე მხრივ, ხელოვნება, სწორედ <აბსოლუტური ავთენტურობის> ტრანსფორმაციებს, ანუ მრავალგვარ ვარიაციებს მოიცავს, მით უფრო, ცოცხალქმნადი საშემსრულებლო თეატრალური აქტი. მაშასადამე, რაც არ უნდა დაუოკებელი სურვილი გვწვავდეს კინოხელოვნების ერთ-ერთი წამყვანი ფიგურის - პაზოლინის „სალოს“ ესთეტიკასთან გათამაშების, (ერთეულებს გამოსდით მხოლოდ, მაგალითად, თავად პაზოლინის!..) სულ ცოტა დელიკატურობას ყველანაირ სისასტიკეშიც კი ავტომატურად გულისხმობს სახელოვნებო ენა, თუნდაც, იმიტომ რომ ხელოვნებაა, და არა იურისპრუდენციის ან მედიცინის დისციპლინა!


დაუნდობელი სისასტიკე, რასაც წელიწადზე მეტია ვისმენთ მედია საშუალებებით, ვუყურებთ და წარმოვიდგენთ საკუთარ წარმოსახვაში, ამ ყველაფრის მშრალი სიზუსტით გადმოტანა, პირდაპირ შაბლონისა და უხარისხო სქემატურობის ტყვეობაში გაქცევს! სამწუხაროდ, ფორმალიზმის ზედოზირებას ვერ გაექცევი. რასაც ვერ ასცდა ვერც ეს დადგმა.

ცხადია, ორი აზრი არაა, რომ უკრაინელი დრამატურგის, ნატალია ვოროჟბიტის მიერ პიესაში მონათხრობი ამბები, ერთი დიდი შემზარავი რეალობაა! აქ დავაც კი უხერხულია, თუ რომელი მხარე მეტად ან ნაკლებად ცოდვიანია, აგრესორი - ოკუპანტი რუსეთი, თუ ჩაგრული ერი - უკრაინელებისა! სიმართლე ძალიან ცხადი-ერთადერთია!


აგრესორი ქვეყნის მხრიდან განხორციელებული მილიტარისტული იერიშები, ანექსირებულ მხარეს ყოველთვის ასახიჩრებს მენტალურად და ფიზიოლოგიურად! ფიზიკურად ანადგურებს, ან თუ ცოცხალს ტოვებს, ფსიქიკურად სამუდამოდ ლაბილურს ხდის!.


სპექტაკლი გარდა ვერბალური ქსოვილისა - ნონვერბალურ ქარგაშიც ერთმნიშვნელოვნად პოზიციონირებს ოკუპანტი მილიტარისტული დაჯგუფებისადმი ლატენტურ სიბრალულს, მის გაუფასურებულ იდენტობამდე მიყვანილ სტიგმატურ არაპროდუქტიულობას, რაშიც მოიაზრება რომ ის, ვინც კლავს - აგრესორი/ოკუპანტი მენტალურ დონეზე არაჯანსაღია, სითბოს, მზრუნველობასა და სიყვარულს მოკლებული, მაშასადამე იდეოლოგიურად მარტივად მართვადი!


შთაბეჭდილება რჩება, თითქოს წარმოდგენა დასკვნით ნაწილშიც განგებ აქცენტირებს დამნაშავისადმი სიბრალულის აღძვრის მცდელობას მაყურებელში. მაგრამ, აქ არსებობს ერთი დიდი მაგრამ: ვერანაირი პრეისტორია, სიბრალულის გამომწვევი წინაპირობა - ვერაფრით გააბათილებს, თუნდაც ერთი ადამიანის სამუდამოდ გაუბედურებას!..
- ვერაფერი გააბათილებს ბავშვების გენოციდს!

- ვერანაირი პრეისტორია ვერ გააბათილებს ადამიანების დაშორებას, რომლებსაც სამყაროში ერთმანეთი ყველაზე მეტად უყვართ(!).

აპლოდისმენტი - არამატერიალური ბენეფიტი ცოცხალი ხელოვნებისთვის


ცოცხალი ხელოვნების სხვადასხვა მიმართულება, იქნება ეს: ოპერა, ბალეტი, დრამატული სპექტაკლი, პერფორმანსული სტილისტიკის წარმოდგენები თუ სხვა - უპირველესად იმისთვის იქმნება, რომ ცოცხალი აუდიტორიისგან ყოველი სანახაობის დასასრულს გამოიწვიოს მექანიკური რეაქცია, ამავდროულად, უპირობოდ პოზიტიური რეაქცია - ტაშით მიღებული სიხარულის განცდა, ერთგვარი ბენეფიტი (სარგებელი), არამატერიალური საფასური იმ შრომისა, რასაც მაყურებლის თვალწინ სჩადის მრავალფეროვანი და თავისთავში საკმარისად თვითმყოფადი მიმართულება ერთი, ორი, სამი და მეტი საათის მანძილზე...

აპლოდისმენტი არის აპრიორულად დადებითი რეაქციის ტოლფასი იმპულსი, იმიტომ, რომ მოგეხსენებათ, უკმაყოფილო მაყურებელს აპლოდისმენტის სურვილი არ უჩნდება!..
თუმცაღა, აპლოდისმენტის არსი, მისი კონოტაციის მიხედვით გულისხმობს - სასიხარულო, ბუნებრივად წარმოქმნილ (ან გამოწვეულ), იმპულსური სოციალური ჩვევის ტიპს.
ყველანაირი მაყურებელი, გარკვეულწილად იძულებით მარწუხში ექცევა, როცა ცოცხალი ხელოვნების დამკვირვებელი ხდება, რადგან მას განსაზღვრული დროის მონაკვეთში <ავალდებულებენ> ტაში დაუკრას, მაშინაც კი, თუ რომელიმე სახელოვნებო აქტი, მაგალითად სულაც არ აღძრავს ტაშის დაკვრის ‘რიტუალის’ სურვილს მასში...

როგორც სახელოვნებო დარგების მიმართულებებია სინგულარული და ინდივიდუმის კონსტრუქტზე აგებული, სუბიექტური პულსაციით ნაშენი, ასევეა მისი აღმქმელ-რეციპიენტის შემთხვევაში, რადგან შეუძლებელია ინდივიდებში გამუდმებით ერთი და იგივე რეაქციას იწვევდეს სხვადასხვანაირი მასალა.
რეალურად, აპლოდისმენტის წარმოქმნის იმპულსური რეაქცია, საკმაოდ ვოლუნტარული და არაერთგვაროვანია... ასე ვთქვათ, ნებელობითი აქტის კატეგორიაში მოიაზრება ჩემი მოკრძალებული აზრით.

მე ვფიქრობ, ცოცხალი ხელოვნების მიმართულებებისგან - ცოცხალი აუდიტორიის გათავისუფლება უპირობო აპლოდისმენტებისგან, ესოდენ საინტერესო / შესაძლოა ავანგარდული გამოცდილებაც ყოფილიყო.


წარმოვიდგინოთ; <აუცილებლობის პროტოკოლური ცენზის> გარეშე მიღებული აპლოდისმენტი, რაოდენ ღირებული <გასამრჯელო> იქნებოდა ხელოვნების მესვეურთათვის.
სხვათა შორის, ცოცხალი ხელოვნების შეფასების თვალსაზრისით, ეს იქნებოდა ერთგვარი საზომი კრიტერიუმიც. (ოდნავი ირონიით).


განსაკუთრებით მაშინ, როცა მთლიანად პლაგიატური სტრუქტურით აგებული და თვალში საცემად არათანაბარი შესაძლებლობების მქონე მსახიობთა ‘სპექტაკლები’, ან კიდევ, მეტად მრავალფეროვანი კონკრეტიზაციისთვის: ქალაქურ-ფანოღურ მოტივებზე შექმნილი, მათ შორის ჰიპერბოლური ტექნიკური შესაძლებლობების სიჭარბით გაკეთებული ‘სანახაობები’ მასაში უპირობო პოპულარობით სარგებლობს. მასის ‘ლიბიდოზე ჭკვიანურად’ გათვლილი ‘სპექტაკლები’, გარკვეულწილად ჩაგრავს შედარებით მაღალი ხარისხის პროფესიონალურ ნამუშევრებს(!). 


ამ მოცემულობით, ძალიან ლოგიკურია, რომ ხელოვნების სტიმულირების გზით ვერ იზრდება მაყურებლის თვალსაწიერი, მსოფლმხედველობის არეალი, ესე იგი აზროვნების მასშტაბი.
პროფესიულ ევოლუციას ვერ განიცდის “ხელოვნების კეთებას” მოწყურებული ინდივიდ(ებ)იც - განურჩევლად ასაკისა და ყოველ მომდევნო ცდაზე ჰიპერტროფირებულ ნაყოფს შობს შემოქმედების სახელით.      

                   

ცოცხალი ხელოვნებისგან განსხვავებით, არაცოცხალი ხელოვნება - (არაცოცხალი გადატანითი მნიშვნელობით ცხადია, მაგალითად, მაღალი რენესანსის პერიოდის ერთ-ერთი კვინტესენციის (cinquecento) მიქელანჯელო ბუონაროტის „დავითზე“ ცოცხალი და კონტრაპუნქტული დიდად არაფერი შექმნილა დღემდე!) ქანდაკება, ფერწერა, ლიტერატურა - აპლოდისმენტის მაჟორული ჟღერადობისგან ათავისუფლებს მის დამკვირვებელს...
ჩუმი რეფლექსიის წყაროა უმთავრესად.


ერთბაშად ინტროსპექციაა არაცოცხალი ხელოვნების ნიმუშებისგან მიღებული კათარსისი - შეიძლება ითქვას, რომ ნირვანის კონდიციის საპირწონეც... რასაც ნამდვილად ვერ ვიტყვით ცოცხალ ხელოვნებაზე, რომელიც დაუფარავად ითხოვს უპირობო ტაშს ყველანაირი მაყურებლისგან თუ მსმენელისგან.

ჩვენი ქვეყნის მაგალითზე, არც ისე ფართო პუბლიკისგან გაღებული აპლოდისმენტი, ცხადია, უანგარო, გულწრფელი (ალბათ), გულისხმიერი რეაქცია და მადლიერების ნიშანია ამაღელვებელი სანახაობის დასასრულს.


- ხოლო, კითხვას თუ რამდენჯერ დაგვიკრავს ტაში ნაძალადევი რუტინის ტემპში?!
- მეტად სევდიანი პასუხი აქვს.

 


*მცირე სქოლიო:
ტექსტის მთლიანი სტრუქტურა ეფუძნება ჩემ პირად მოსაზრებებს და არ შეიცავს რიგი თეორეტიკოსი ან პრაქტიკოსი ავტორების კვლევების პერიფრაზირებებს.

 

„ეს მე ვარ, ნიკოლოზ ბარათაშვილი“ – „სული ობოლი“


„ეს მე ვარ, ნიკოლოზ ბარათაშვილი“ - მოზარდ მაყურებელთა თეატრში დადგმული სპექტაკლის სახელწოდებაა. ავტორი და რეჟისორია - გიორგი სავანელი. სცენოგრაფია და კოსტიუმები - საბა ნარიმანიშვილი; მუსიკალური გაფორმება - ალექსანდრა ლორთქიფანიძე, გიორგი სავანელი; პრემიერა შედგა 2021 წლის 4 დეკემბერს, ხოლო სპექტაკლის აღდგენილი ვერსია მაყურებელმა იხილა 2023 წლის 25 მარტს.


მოქმედ გმირთა ჩამონათვალი და შემსრულებელი მსახიობების სია შემდეგნაირია: ნიკოლოზ ბარათაშვილი - ნიკოლოზ ფაიქრიძე; სოლომონ დოდაშვილი - დათო როსტომაშვილი; მელიტონ ბარათაშვილი - გიორგი სავანელი; ეფემია - ასმათ ქურციკიძე; ჟანდარმერიის უფროსი - კახა გაბელაია; მთავარმართებელი როზენი, გრიგოლ ორბელიანი, დენშჩიკი იორგენ - ვაკო კობერიძე; ეგზარქოსი მოისეი, სასამართლოს კანცელარიის უფროსი ილინსკი - რაჟდენ კერვალიშვილი; მანანა ორბელიანი - თეკა კოხრეიძე / თამარ ადამია; მიხეილ თუმანიშვილი - ლევან კაციაშვილი; გიმნაზიის რექტორი - ედმონ გაბედავა; ეკატერინე ჭავჭავაძე - სოფია სებისკვერაძე; დელფინა ლ’აბიელ - სალომე წურწუმია; ოხრანკის პოლიციელი - სერგეი შვედკოვ.

გიორგი სავანელი, შიდა სათეატრო სივრცეში მოქმედ, იმ იშვიათ რეჟისორებს შორის არის, რომელთა რიცხვი, ძალიან მცირეა, უფრო სწორად კატასტროფულად მცირე, რომელთა ე.წ. ‘ინტელექტის კოეფიციენტი’ სრულ თავისუფლებას ანიჭებთ, რომ საკუთარი ტექსტის სცენური ინტერპრეტაცია შექმნან, და არა, მაგალითად, მხოლოდ რომელიმე კლასიკოსი ავტორის ნაწარმოებით იხელმძღვანელონ.


„ეს მე ვარ, ნიკოლოზ ბარათაშვილი“, რეჟისორის მიერ ფსიქოლოგიურ დრამად შექმნილი მხატვრული ნაწარმოებია, რომლის გასცენურება და ვიზუალურ არტეფაქტად ხორცშესხმა თავად რეჟისორის გულწრფელი სულისკვეთების ნაწილია...


დასაფასებელია ავტორის მხრიდან - ნიკოლოზ ბარათაშვილის, როგორც 27 წლის ნონ-კონფორმისტი ახალგაზრდის როლისა და ცხოვრების შეურყვნელი გზის ჩვენება და არა მიზანმიმართულად რომანტიკულ ასპექტში - ლირიკული პოეტის წარმოჩენის მორიგი მცდელობა, როგორ ცალმხრივადაც, საკმაოდ სტერეოტიპულ რაკურსში - სასკოლო პროგრამით იცნობენ სკოლის მოსწავლეები მის პოეზიას...

სპექტაკლი დაიდგა მოზარდ მაყურებელთა თეატრში, რომელსაც არსობრივად უდიდესი ფუნქცია აკისრია, ჩემი მოკრძალებული აზრით, რადგან ამ „სახელდების“ თეატრს, იმაზე მეტი პასუხისმგებლობა უნდა ჰქონდეს, ვიდრე სხვა რიგით სახელმწიფო ან მუნიციპალურ თეატრს! - ეს პასუხისმგებლობის არეალი მოიცავს - ძალიან სარისკო ასაკს ადამიანის ცხოვრებაში, მოზარდებს, მათი ფორმირების, ჩამოყალიბებისა და სოციალური უნარ-ჩვევის გარკვეულ ასპექტებს...


„ეს მე ვარ, ნიკოლოზ ბარათაშვილი“ - სახელდობრ, განკუთვნილია 14 წლიდან მოზარდებისთვის, სწორედ იმ ასაკობრივი კატეგორიისთვის, როდესაც მოზარდის გონება იწყებს აქტიურ, შეიძლება ითქვას, პროაქტიულ რეფლექსიურ ფაზაში გადასვლას და ამ დროს ხელოვნების გზით - რა მასალის მიწოდება ხდება, ან რანაირი ფორმით, ეს ძალზე საპასუხისმგებლო საქმეა!


აღნიშნული სპექტაკლი, უმთავრესად იმიტომ არის ნიშანდობლივი, რომ მოზარდები - მოზრდილებიც, სხვათა შორის, გაიგებენ / ერთგვარად გაიაზრებენ - უდავოდ დიდი შემოქმედის ცხოვრების ფართო საზოგადოებისთვის უცნობ, მეტად მძიმე, რეაქციონერულ, დაუოკებელ და ცარისტული რეჟიმისადმი არშემგუებელი ახალგაზრდის დიდსულოვნების მთელ რიგ პერიპეტიებს...


ფაქტობრივად, ეს რარიტეტულად მნიშვნელოვანი, ამავე დროს ძალიან პრობლემატურია დღევანდელი საქართველოსთვის, დღევანდელი სამოქალაქო საზოგადოების გენერირების ურთულესად მძიმე ეტაპზე...(!)

მე-19 საუკუნეში მოღვაწე 27 წლის ტატოს შემოქმედებითმა იდუმალებამ, პრივილეგიების გარეშე, არაერთი პირადული, სოციალური, მათ შორის, მწვავე პოლიტიკური რეპრესიების ფონზე შექმნა - რომანტიზმის უმაღლესი სახელოვნებო რანგის პოეტური ნიმუშები...(!)
სასიყვარულო ლაბირინთები, საკუთარი თავის პოვნა/ძიების მომენტები, სამხედრო კარიერის ფრუსტრირებული ოცნება, ოჯახური კონფლიქტები, იძულებითი სოციალური დისკომფორტი და იმედგაცრუება, უდიდესი ნიჰილიზმი, მისი სიცოცხლე რომ ტრაგიკულად მცირე ასაკში დაასრულა მძიმე სენისგან შეპყრობილმა!..


- მაყურებელი პოეტის მცირეხნიან, საკმაოდ სევდიანი ცხოვრების მთელ კარდიოგრამას ორმოქმედებიანი სპექტაკლის მსვლელობისას - მწყობრი დრამატული ნარატიულობითა და ნატიფი მიზანსცენებით შეეხება.

ამ ტექსტს დავასრულებ ნიკოლოზ ბარათაშვილის გულისმომკვლელი მცირე ამონარიდით, რომელიც თავის უახლოეს მეგობარ - მაიკო ორბელიანს - 1842 წლის 31 ოქტომბერს ეპისტოლარულად გაუგზავნა, სადაც შესანიშნავად ჩანს, თუ რამხელა ნიჰილიზმშია საკუთარ თავთან ტოტალურ სიმარტოვეში-(სასიყვარულო იმედგაცრუებაში), მუდმივად წინააღმდეგობრივ პოზიციაში - იმ დროის სოციალურ-პოლიტიკურ მარწუხებში მყოფი..!

 

„შენ წარმოიდგინე მაიკო სიმწარე იმ კაცის მდგომარეობისა, რომელსაც მამაცა ჰყავს, დედაც, დებიც, მრავალნი მონათესავენი და მაინც კიდევ ვერვის მიჰკარებია, მაინც კიდევ ობოლია ამ სავსე და ვრცელს სოფელში! ვინც მაღალის გრძნობის მექონი მეგონა, იგი ვნახე უგულო; ვისიც სული განვითარებული მეგონა, მას სული არ ჰქონია, ვისიც გონება მრწამდა ზეგარდმო ნიჭად, მას არცა თუ განსჯა ჰქონია; ვისიცა ცრემლნი მეგონებოდენ ცრემლად სიბრალულისა, გამომეტყველად მშვენიერის სულისა, თურმე ყოფილან ნიშანნი ცბიერებისა, წვეთნი საშინელის საწამლავისა! სად განისვენოს სულმა, სად მიიდრიკოს თავი?“

ფოტო: თეატრის ოფიციალური ვებ-გვერდიდან.



Sunday, 12 February 2023

ჩაშლილი თუ გამართლებული ინტერაქცია?



 ქართულ სცენაზე ინტერაქციის გაგება ოდნავ რთულ საქმესთან არის დაკავშირებული... საკმარისია საშემსრულებლო ხელოვნებაზე ბოლო ათწლეულის მონაკვეთზე დაკვირვება, რომ თამამ თვალსაჩინო ფაქტად მივიჩნიოთ, ბოლომდე ვერ განხორციელებული ინტერაქტივის მაგალითები, ან მიზნამდე ვერ მიყვანილი ინტერაქტივის მცდელობები...

საბოლოო ჯამში, ან ძალიან ინერტული, უსიცოცხლო, ძალაგამოცლილი და უადგილოა ინტერაქციული ჩართვები სპექტაკლებსა და „პერფორმანსებში“, ან კიდევ ზედმეტად აგრესიული, გადაჭარბებული და თქვენ წარმოიდგინეთ შეურაცხმყოფელიც კი...


ამ <შეურაცხმყოფელზე> რაც დრო გადის, სულ ერთი მაგალითი მახსენდება „ახალი დრამის ფესტივალიდან“ (10.09.2019) - თავის თავში აბსოლუტურად უწყინარი წარმოდგენა როგორ იქცა (შესაძლოა უნებლიე) ზღვარგადასულ პერსონალურ ზეწოლად პერფორმერის მხრიდან კონკრეტულ მაყურებელზე...


რატომღაც ჰგონიათ, რომ (ფორუმ თეატრის მიმეზისია ან ‘რაღაც მაგდაგვარი’) ინტერაქტივის გამოხატვის ფორმები, შემხებლობითი თუ არა-შემხებლობითი ინტერაქციულობა ყველა ხაზს უნდა კვეთდეს მაყურებელთან კომუნიკაციაში... ამ დროს არ უნდა დაგავიწყდეს, რომ მაყურებელი, როგორი სუპერ-ავანგარდისტი რეფორმატორიც არ უნდა იყო, არ არის მსახიობი და შენი ‘თამაშისა და თუ მაინცდამაინც პერსონაჟად გარდასახვის’ საყურებლად არის მოსული, და არა იმისთვის, რომ თავად გახდეს აქტორი, თუნდაც წარმოდგენის ნომინალური’ წარმმართველი; მაყურებელი - პირველ რიგში არის დამკვირვებელი და უმთავრესი მიზეზი იმისა, რომ ყოველი ამბავი გაითამაშო მისთვის(!).

ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ჩემი დაკვირვების ობიექტია პაატა ციკოლიას „მედეა s01e06“; პიესის ავტორი და რეჟისორი პაატა ციკოლია, მონაწილეობენ: გია ბურჯანაძე, ეკა დემეტრაძე, სანდრო სამხარაძე.


უმთავრესად აღვნიშნოთ, რომ სპექტაკლი იმ დღეს ვნახე, როცა „წინასაახალწლო აჟიოტაჟის“ გამო, ქალაქის ისედაც ინფრასტრუქტურული დისკომფორტი მეტად გაამწვავა სატრანსპორტო კოლაფსმა და გადაჭარბებულმა ხალხმრავლობამ „ნაძვის ხის“ სანახავად რომ მიიჩქაროდნენ. შესაბამისად, ვგრძნობდი, რომ რთული იქნებოდა საზოგადოებრივი ფუნქციონირების ინვოლუციის გზაზე - კონკრეტულ სანახაობას სრულად მიეჩქმალა დისკომფორტული შეგრძნებები.

პაატა ციკოლიას პერფორმანსული სტილის წარმოდგენის მთავარი ლაიტმოტივი ჩემი აზრით, გარდა იმ იდეოლოგიური ხაზისა, რასაც დადგმის ავტორი და დრამატურგი ტექსტით დემონსტრირებს არის, ჭარბი ინტერაქტიურობის მიღწევის მცდელობა.


ოთხი მოცეკვავე ქორეოგრაფიული ჩანართებით ანაცვლებს და მიჰყვება მედეას ციკოლიასეულ ვერსიას, რაც ალბათ, რეჟისორის აზრით, სრულიადაც აუცილებელი ენერგეტიკული მუხტის შემომტანი იყო... ამის უფლება ცხადია რეჟისორს აქვს, ისევე, როგორც დრამატურგ-ავტორს აქვს სრული უფლება, როგორი დეკონსტრუქციული ტექსტიც თავად სურს, თუნდაც პროფანაციული, ასევე კულტივაციური მითების დამანგრეველი - შექმნას.  

თუმცა აქვე ხაზგასმით აღვნიშნავ, რომ საერთოდ არ ვიზიარებ ავტორისა და რეჟისორის ზემო ხსენებული ნაწარმოების/დადგმის შესახებ ადამიანთა გარკვეული ნაწილის სკეფსისს - რომლის მიხედვით, თითქოს კოლხი მედეას არქეტიპისა და ბერძნული მითის დესაკრალიზაციას აქვს ადგილი, მიმაჩნია, რომ ამგვარი ნეგატიური მიდგომა ამ ნაწარმოების მიმართ - გარდა იმისა, რომ დაუსაბუთებელია, ცალსახად ღიმილისმომგვრელიცაა.
ასევე ყველა ავტორს უფლება აქვს, სანახაობის დროს გამოყენებული სითხე ახლო პერიმეტრში მოასხას მსახიობის დახმარებით, ისროლოს ცომის გუნდები აქეთ-იქით (ამ ყველაფერს ამ წარმოდგენაში ადგილი არ ჰქონია!).



მაგრამ, არცერთ ავტორს უფლება არ აქვს, სითხე, ცომი, მსახიობის ბევრნაირი ემოციებისგან გამოწვეული (უკაცრავად და) ნერწყვები მაყურებელს შეახოს, იმიტომ, რომ ეს არაეთიკური და ამავე დროს არაჰიგიენურია - წერტილი.

ასევე ყველა ავტორს აქვს უფლება საკუთარი სიბრაზისა თუ პროტესტის რეალიზაცია მოახდინოს თავისი სანახაობით, მაგრამ მას ნაკლები უფლება აქვს, უფრო სწორად, უფლება არ აქვს მაყურებელს ირიბად და სინამდვილეში ძალიან ცხადად - შეურაცხყოფა მიაყენოს, უხერხულობაში ჩააგდოს და შეაშინოს. აი, ამის უფლება არცერთ ავტორს არ აქვს...(!)

სანდრო სამხარაძე (ბატონი თემურ ჩხეიძის სტუდენტი), რომელიც 2019 წლიდან გამოჩნდა ‘ავანსცენაზე’ ჯერ კიდევ თეატრალურ უნივერსიტეტში, ერთ-ერთი ახალგაზრდა პერსპექტიული რეჟისორის გეგა გაგნიძის საკურსო სპექტაკლ „ბალიშის კაცუნაში“ - არის შესანიშნავი ‘მასალა’, როგორც მსახიობი უნივერსალი, არა მონოტონური და მრავალმხრივ დრეკადი - ერთგვარი ქარიზმის მქონეც.


პირადად მე სანდრო სამხარაძის თამაშის მანერის პროფესიონალურ ხელწერას მივუსადაგებდი - დიდებული ხელოვანის ენტონი პერკინსის სამსახიობო ოსტატობას.
მედეაში, მისი ერთი შეხედვით ეგზალტაციანარევი თან აპათიურ-ღიმილიანი გამომეტყველება უარყოფით დამოკიდებულებას არ იწვევს დამსწრე მაყურებელში, არამედ პირიქით, კეთილგანვეწყობით კიდეც წარმოდგენის ექსპოზიციურ ნაწილში, და როდესაც ძალიან მშვიდად, ამავდროულად მოულოდნელად აღმოჩნდება რამდენიმე წუთით ჩემს გვერდით - მის მოცინარე-უწყინარ მზერას ღიმილითვე ვპასუხობ.


ამ სახის არა-აგრესიული ინტერაქცია, ჩემი დაკვირვებით გაცილებით მომგებიანი, გადამდები და შედეგიანია, პრაქტიკულად რენტაბელურად მოქმედებს მაყურებელზეც და სანახაობის სტრუქტურაზეც...


მაგრამ, როცა სანდრო სამხარაძის პრინცი აბსირტო სცენიდან პარტერში დამცინავ ტონალობაში მიმართავს მაყურებელს - რომელიც ძალიან ფრთხილად, ხმამაღალი პრეტენზიის გარეშე ტოვებს სპექტაკლს, ვფიქრობ, მაინცდამაინც ეთიკური ვერ არის ამ „რანგის“ იმპროვიზაცია-სპონტანურობით გამოხატული კომუნიცირების მცდელობა <აუდიტორიასთან>.



და კვლავ პრინც აბსირტოს ინიციატივა კონკრეტულ მაყურებელთან, რომ ‘ლაივი ჩართოს’, „ჩართე ლაივი“, მართლა, მართლა ჩართე“... ამ სიტყვების მერე სანდროს გმირი მომენტალურად ბრუნდება სცენისკენ და არ ინტერესდება, იქნებ და მართლა ჩართო ლაივი მაყურებელმა?!. სიმულაციური ინტერაქტივია, დაახლოებით იმგვარი, როგორც „ინტერაქცია ინტერაქციისთვის“ ანუ „ხელოვნება ხელოვნებისთვის“ აბსტრაჰირებულ კონტექსტში, როცა უმიზნობის ფეტიშს აქვს ადგილი.

მართებულია, უხილავი და მოკრძალებული ხაზი არსებობდეს მოქმედი გმირის - როლის მიხედვით ‘სითავხედესა’ და ამ ‘თავხედურ სითამამეში’ მაყურებლის ირიბი და ბუკვალური ჩართვის მცდელობის ასპექტში...


„ინტერაქტიურობა“ - მაინცდამაინც უხეშობის დემონსტრაციულობა არ არის - სხვა რეჟისორების მაგალითებზეც!

ყველაზე გამართლებული ინტერაქციული კომუნიკაცია მაყურებელთან პირველ რიგში არის - ცოცხალი ხელოვნების უმნიშვნელოვანესი კომპონენტის, თავად მაყურებლის ზედმიწევნითი კონცენტრაციულობა - ნებისმიერი სანახაობის <დაწყების წამიდან დასასრულამდე>.

ფოტო: Khatu Psuturi Art


 

ტერზოპულოსის „ალარმე“, ანუ როგორია გემოვნებიანი ხელოვნება



 ყველანაირ <ხელოვნებას> ახასიათებს ძალზე არასახარბიელო თვისება, მის ქარცეცხლში ვითსკილასა და ქარიბდას შორის“ (დიდი ნიკო ყიასაშვილის კალამბურივით:.) - ეხვევა; სხვადასხვანაირი ტემპერამენტის, მისწრაფების, მაღალი ინტელექტის, დაბალი ინტელექტის, გემოვნებიანი, უგემოვნო, პროტექციის პირმშო-უნიჭო, პროტექციის პირმშო-ნიჭიერი, მემკვიდრული გადმონაშთების უმწეო მსხვერპლნი და ბოლოს, ხელოვნების ქარცეცხლში ეხვევიან ისინიც, ვისაც შემოქმედებითი უნიკალური უნარები, თვითმყოფადი ნიჭიერება, რომელსაც ვერასდროს ვერაფერი გადაფარავს და ყოველთვის ღიად იგრძნობა - ზემო ჩამოთვლილი გარემოებების გარეშე აქვთ!


ჩვენი ქვეყნის სათეატრო ბაზარს რაც შეეხება, აგერ უკვე მერამდენე წელია - სულზე მოუსწრებს ხოლმე შემოდგომობით საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალი (და თან ორი ერთბაშად), რომლის მიმდინარეობის ფარგლებში - ხელოვნების ნათელი სხივი კრთის მთელი ადგილობრივი სახელოვნებო საზოგადოების გულებში! ხელოვნების ნათელი სხივი, რომელსაც ესოდენ დიდი შვება მოაქვს და არა, დილეტანტიზმითა და გაუთავებელი მიმბაძველობით ნაკვები, სამსახურებრივი ფორმალური მოვალეობის აღმნიშვნელი (და აქ კიდევ ბევრი ზედსართავის მოშველიება შეიძლება) „ხელოვნების კეთებისხშირად შემაწუხებელი მცდელობა.

2022 წლის 15-16 ოქტომბერს, თეატრის მოყვარულ და არა მხოლოდ, საზოგადოებას საშუალება ჰქონდა ენახა, მიხეილ თუმანიშვილის სახელობის საერთაშორისო თეატრალური ფესტივალის - „GIFT“-ის ბერძნულ ფოკუსში, მარჯანიშვილის თეატრის დიდ სცენაზე - ბერძენი თეატრის რეჟისორის, პედაგოგისა და მკვლევრის თეოდოროს ტერზოპულოსის სპექტაკლი (Attis theatre) „ალარმე“ – (ალარმე პირდაპირი თარგმანით ნიშნავს განგაშს). კოსტიუმების მხატვარი: ლუკია, კომპოზიტორი: პანაიოტის ველიანიტის. ტექსტისა და სცენოგრაფიის ავტორი თავად რეჟისორია, ტექსტუალური ნაწილის ორიენტირი კი, სახელდობრ უნივერსალური, რადგან ის არ მოიცავს კონკრეტულ დროს, ენასა და ლოკალურობას, არამედ ინტერნაციონალური ჟღერადობისაა, წარსულის, აწმყოსა და მომავლის პასაჟებით აკინძული, ბილინგუალურად გადმოცემული... გარდა რეჟისორის მშობლიური/ბერძნული ენისა, დრამატული ტექსტი შეიცავს სარკასტულ ფრაგმენტებს ფრანგულ და ინგლისურ ენებზეც...
ალარმე“ - მარიამ სტიუარტსა (აგლაი პაპა) და ელისაბედ პირველს (სოფია ჰილსი) შორის ვერბალური - სასტიკი პაექრობის ერთსაათიანი დროის მონაკვეთია და მოგვითხრობს ძალაუფლების დაუოკებელი წყურვილის შესახებ; ყველა დროის უწყვეტი უბედურების შესახებ!.. ქალების სახით გამოხატული ბრძოლა სისხლიანი ძალაუფლებისთვის, რომლებიც გეგონება, რომ უსქესო არსებებს წარმოადგენენ და სპექტაკლის მსვლელობისას თანდათან მეტაფორად გარდაიქმნება - <უსქესობის ლავირებული ხაზგასმა> როგორც ნებისმიერი სქესისთვის ერთნაირი სიმწვავით დამახასიათებელი ავადმყოფური მისწრაფება, მაშასადამე მოურჩენელი სტიგმა...

ჩემი თვალთახედვით <შექსპირული ტრაგედიის დიდბუნებოვნების> მიღწევა, უდიდესი ძალისხმევისა და მასშტაბური ენერგეტიკული ატმოსფეროს შემქმნელის - რეჟისორის ნიშანდობლივი და ასე უიშვიათესი უნარია...
დიახ, ორი ქალი და ერთი მამაკაცი-მთხრობელი (დავით მაღალდაძე-მალტეზე), ენიგმატური სტატიკურობით, ზედმიწევნითი დისციპლინითა და სისასტიკით, ჩუმი ხმის ინტონირებით, ხანაც ხმამაღალი ხმის რეგისტრიდან ტირილსა და სიცილში გადაზრდილი ინტონაციით, ან კიდევ პროტაგონისტ ელისაბედის მშვენივრად მჭრელი/სექსუალური ვოკალის რამდენიმეწუთიანი ტირადა - დაუვიწყარ, შემაძრწუნებელ და ამავე დროს მიმზიდველ ენერგეტიკას ქმნის ერთსაათიან ქრონომეტრაჟში
...
კიდურების არმქონე მცოცავი პროტაგონისტები სცენაზე კვეთილ დიაგონალში, უსუსური, უუნარო სხეულების ალეგორიასაც გამოხატავენ... ბინძური ძალაუფლება, რომელიც ძირში კვეთს კიდურებს ყველა ტიპის იერარქიას და რომ სინამდვილეში უძრაობასა და ინფერნალურ სტაგნაციაში ამყოფებს <ძალაუფლებით მთვრალ> ქალსაც და კაცსაც, ანტიკურობიდან მოყოლებული დღემდე...


გეომეტრიული სიზუსტით გამოხატულ სტრუქტურაში მოქმედი გმირების ამბივალენტური და თან ძალიან ერთმანეთის მსგავსი პერვერზიული ბუნების, ვულგარული დაპირისპირების აპოგეა წარმოგვიდგება თვალწინ, როგორც ზოოლოგიური არქეტიპების - სტიუარტი/ვეფხვი და ელისაბედი/ლომის (კინაღამ) ჰომოეროტიკულობამდე მიყვანილი შერკინება, სადაც არავინაა გამარჯვებული და ორივე ერთნაირად კიდურებმოჭრილი-ამპუტირებულია... შესაბამისად, ვერც ფერტილურია და ფრიგიდულობის განცდით იტანჯება (ორაზროვანი კონოტაციით)!

 

სპექტაკლის ბოლო წამებში ქართულად ნათქვამი _„საით მიდიხარ? სად მიდიხარ?” - როგორც აბსოლუტური აპარტე, და შესაძლოა რიტორიკული თან ეგზისტენციალური კითხვაც მაყურებლისადმი, ესე იგი ფართო კონტექსტური მიმართვა ადამიანისადმი; დასაბამიდან დღემდე სამყაროში მცხოვრები ადამიანების მისია, ფუნქცია, მიზანი რა არის? - სად მივდივართ? რისთვის ვმოქმედებთ? რატომ ვარსებობთ საერთოდ? - მხოლოდ იმიტომ, რომ: ხან ვიცინოთ, ზოგჯერ ვიტიროთ, მერე ისევ ვიცინოთ და კვლავ ვიტიროთ(?!).
მსახიობების მაღალი საშემსრულებლო კლასი - მაყურებელთა აბსოლუტურ უმრავლესობას ჰიპნოზურად გათანგულ მდგომარეობაში ამყოფებს. ერთ საათიანი <ვერბალური ფოიერვერკის> შემხედვარე ქართველმა თეატრზე შეყვარებულმა მაყურებელმა კარგად დაინახა, უკვე არაერთხელ, თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვს - მაღალპროფესიონალ მსახიობს, რომელიც რეჟისორის მთავარი ღირსებაა!.. ნიჭიერი რეჟისორი, რეგალიებისა თუ საუცხოო უნარების მქონე და .. - ვერაფერს იზამს სპექტაკლის კონცეფციით თუ გვერდით შესანიშნავი მსახიობი (მსახიობები) არ ჰყავს!ვენ ვიხილეთ, სრული სერიოზულობითა და პათეტიკანარევი გულისამაჩუყებელი რევერანსების გარეშე - სარეჟისორო და სამსახიობო ოსტატობის 55 წუთიანი მასტერკლასი.

პანდემიის დროს ონლაინ - განსაზღვრული დროის მონაკვეთით გასაჯაროებული ტერზოპულოსისტროელი ქალებივინც ნახა, ის მიახლოებით მაინც ხვდება - რა სახის პროფესიონალთან და როგორი ენერგეტიკული ატმოსფეროს დიდოსტატთან გვაქვს შეხება...(!)

გადაპრანჭული პიეტეტის გარეშეც ძალიან ცხადია, რომ ტერზოპულოსის (უნიკალური) ინდივიდუალური მეთოდოლოგია, ვიზუალურ-სცენოგრაფიული <რაფინირებული სისადავე>, მსახიობთა ძლიერი ანსამბლი, ემოციათა თავდაუზოგავი კონდენსაცია, პედანტური დისციპლინირებულობა და კიდევ ბევრი რამ - მაყურებელში გრძნობათა რამხელა კასკადს უკეთებს პროვოცირებას... ჩემთვის გრძნობათა ამგვარი პროვოცირება მულტიკულტურულად მოიცავს - არისტოტელესეულ კათარსისსაც და ლემანისეული - პოსტდრამატული თეატრის მეტა-ენასაც

 



ფოტო: ფესტივალ “GIFT”-ის სოციალური ქსელის გვერდიდან.


ომი გვაშორებს მას, ვინც ყველაზე მეტად გვიყვარს

 რამდენიც არ უნდა იდავონ სახელოვნებო სფეროს სპეციალისტებმა, ფაქტი მაინც ერთია: მიუხედავად თეატრის დეფინიციური ინტერნაციონალურობისა, კინოხელო...