მითის გადააზრების ხელოვნება პლასტიკაში

ფრანგი კრიტიკოსი და სემიოლოგი, როლან ბარტი წერდა: „თუ მსახიობი მუშაობს მთელი ძალით, თუ ის პატიოსნად გამომიწურავს თავისი სხეულიდან ყველაფერს, რაც შეუძლია, თუ მე დავრწმუნდები მის მძიმე შრომაში, მაშინ მე ასეთ მსახიობს საუკეთესოდ ვცნობ და მის მიმართ გამოვამჟღავნებ სიხარულს, რადგან ფული ტალანტში გადავიხადე, რომელიც არ მომიპარავს, და მე ის დავუბრუნე სიძველეს, ჭეშმარიტი ოფლის და ცრემლის ფორმით.“ თუმცაღა, ცრემლისა და ოფლის დაღვრა სხვადასხვა გზით ხდება, მაგალითად; ფიზიკური დატვირთვის დროს, ან კიდევ, ძალოსნური სპორტის სახეობებში და სხვა. როცა გამომსახველობით ხელოვნებას / ჩვენ შემთხვევაში, თეატრს ეხება საქმე, კარდინალურია, რომ ხსენებული <ემოციური, ე.წ. ატიტუდები> გამოვლინდეს მიმზიდველობის ხარისხის შედეგად...

რამდენად ჰიპერენერგეტიკული მუხტის მქონე და მიმზიდველია დიმიტრი ალექსიძის სასწავლო თეატრის სცენაზე წარმოდგენილი დამოუკიდებელი პროექტი - ქორეოგრაფიული ფენტეზი „AIA” ოქროს საწმისის მითზე დაფუძნებული, ეს ცალკე სადისკუსიო თემაა, მაგრამ ცალსახად აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ დამდგმელი რეჟისორების, ტატო გელიაშვილისა და თათა თავდიშვილის (რომლებიც ქორეოგრაფის, სცენოგრაფისა და კოსტიუმების მხატვრის ფუნქციასაც ითავსებენ) ნამუშევარი მაღალი დისციპლინური მიდგომით გამოირჩევა, რაც ქორეოგრაფიას ზუსტად ემჩნევა. (იგივე დასტურდება თავდიშვილის კიდევ ერთ ნამუშევარში სტუდენტებთან - სპექტაკლში „ლისისტრატა“).

როგორც თათა და ტატო განმარტავენ: „’AIA’ არ უკავშირდება ევრიპიდეს კლასიკურ ტრაგედიას. ეს არის დადგმის ავტორების წარმოსახვის ნაყოფი კოლხეთის სამეფოში არგონავტების შემოსვლამდე. ფენტეზში ხაზგასმულია მედეას, როგორც ცნობილი ბრუტალური პერსონაჟის ხასიათის რა განმაპირობებელი ფაქტორები შეიძლებოდა ყოფილიყო პრეისტორიაში. სიუჟეტური ქარგა მიყვება: ატმოსფეროს, განწყობას, შეგრძნებასა და იმპულსს., რაც საშუალებაა, რომ მაყურებელმა კავშირი მოძებნოს დღევანდელობასა და პირველსაწყის გენეტიკურ კოდს შორის.“

ქორეო-დრამის პლასტიკური პარტიტურის სტრუქტურა უნისონშია წარმოდგენილი - თეატრალურის დრამისა და კინოს სპეციალობის სტუდენტებისგან შემდგარი ჯგუფის მიერ: მარი ენგურელი, ნინი ნოზაძე, გუგა ქაცარავა, თეკლა სულაქველიძე, თორნიკე კაკულია, ნიკოლოზ გოგიძე, მარიამ ავალიანი, ლიზა ნიკვაშვილი. კომპოზიტორი: მიხეილ ზაქაიძე.
შეიძლება ითქვას, სრული სინქრონია მიღწეული არავერბალური თხრობის დროს ქორეოდრამაში, პლუს დამატებული, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი: ფსიქო-ემოციური განწყობის ზედმიწევნითი ადეკვატურობა ამბის ფაბულასთან მიმართებაში.
სხეულით ამბის მოყოლის პროცესსა და მითის ინტერპრეტირების გზაზე, მსახიობების ბიჰევიორისტული ნიშნები თვალსაჩინოა, რაც ოპტიმალურ შედეგს იწვევს ნებისმიერი ტიპის სახელოვნებო ნამუშევარში; ქორეოგრაფიულ ფენტეზში ჩართული მონაწილეებისთვის (მე ვუწოდებ ჰისტრიონებსაც) სოლოდ განკუთვნილი ,პლასტიკური მონოდიები’, ბორძიკის გარეშე გამართული ქორეო-დრამატიზმით არის წარმოდგენილი, რომელიც შინაარსობრივ სტრუქტურასა და კოლექტიურ ქორეო-მიზანსცენებთან სინთეზს ქმნის...

​

გარდა იმისა, რომ ქორეოგრაფიული პლასტიკა მოითხოვს აბსოლუტურ სიზუსტესა და ანსამბლურ უნისონს, ამდენადვე მნიშვნელობა ენიჭება - ხასიათებს, დრამატიზმს, ფსიქო-ემოციურ პლასტებს, მოცეკვავე მსახიობების მიმიკებსა და ჟესტებს.

თუკი სხვა ჟანრის თეატრალური სტრუქტურა რამენაირად იტანს სპონტანურობას, ან იმპროვიზაციულობის ნიშნებს, მე ვიტყოდი, Comedia dell’arte-ს სიმბოლურ ელემენტებს, ქორეოგრაფიულ დინამიკაში მსგავსი სიმსუბუქე რამდენადმე დაუშვებელია და უხეშად ჩანს ხოლმე., როცა ასონანსშია, ანუ თვალსაჩინო აცდენაა, არავერბალური თხრობის-სხეულებრივ გეომეტრიულ სიზუსტესა და სტრუქტურული კონცეფციის ემოციურ ნაწილს შორის... წარმოდგენილი ნამუშევარი “AIA” ითავსებს ორივე კომპონენტის ადეკვატურ ფუნქციონალურ კავშირს, რაც, ცხადია, უმთავრესად დადგმის ავტორებისა და სტუდენტების ერთობლივი შრომისა და ძალისხმევის შედეგია.

​

კვლავ ბარტს დავუბრუნდები და მისი ციტირებით, მითი წარმოადგენს ორი ფუნქციის კორელაციას: „ის შთააგონებს და ატყობინებს“. „ის არის გასაგები და მოითხოვს გაგებას“. ამასთანავე, როლან ბარტი მითს განიხილავს, როგორც სემიოლოგიურ, ერთგვარ ჩანასახს...: „მითი არის სიტყვა, რომელშიც ინტენცია („მე ვარ გრამატიკული მაგალითი“) უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე მისი პირდაპირი მნიშვნელობა („მე მქვია ლომი“), ამავე დროს ინტენცია თითქოს გაქვავებულია, განწმენდილია, გამარადიულებულია, განყენებულია პირდაპირი მნიშვნელობის წყალობით“.

​

ფაქტობრივად, ბარტის კვლევის თანახმად, მითის ბინარული ხასიათი ერთდროულად წარმოადგენს - „შეტყობინებასა და კონსტატაციას“. მითუმეტეს, არავერბალური სახელოვნებო აქტის განხორციელების სითამამე, სწორედ „მითის-შეტყობინების“ პლასტიკურ დემონსტრაციულობასა და ამავდროულად, კონსტატირებაშია.

მაშასადამე, „AIA”-ს ქორეოგრაფიული პარტიტურა შესაძლებელია აღვიქვათ, როგორც მითურ შეტყობინებათა სემიოლოგიური სისტემის პოსტულირება, როგორც ფაქტების კონსტატაციის გააზრება პლასტიკურ ხელოვნებაში.
 

ტექსტის დასასრულს, თეატრმცოდნის, ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორის, თამარ ბოკუჩავას ინტერდისციპლინარული მონოგრაფიიდან - „მითოსი და ქართული თეატრი“ სრულყოფილად თვალსაჩინო გახდება - მცირე ამონარიდის სახით, თუ რამდენად მაღალი მნიშვნელობისაა მითის ადგილი, არა მხოლოდ, კონკრეტული დარგის გამომსახველობით კონტექსტში, არამედ, ფართო კულტუროლოგიურ ასპექტში:

​

„კულტურასა და მასში მიმდინარე პროცესების სიღრმისეულ ურთიერთკავშირს მათ გამაერთიანებელ თანადროულ მითში ვხედავთ; მითი კი გვესმის, როგორც კულტურის მიერ, მისი არსებობის ყოველ თვისობრივად ახალ ეტაპზე, სამყაროს რაობისა და წარმომავლობის, მისი შიდა მიზნობრიობისა და ამ მიზნობრიობაში ადამიანის ეგზისტენციური ჩართულობის გრძნობადი, მხატვრულ-სიმბოლური გამოხატვის ფენომენი, რომელსაც თავისი დასაბამი, შუა ნაწილი და დასასრული აქვს. ფაქტობრივად, მითი, როგორც საკრალური ისტორია, როგორც ღვთაებრივისა და ადამიანურის თანაარსებობის დრამატული წესი, მთლიანობაში თვითონ წარმოადგენს კულტურის ერთიანი დრამის ცოცხალ სულს, რომელიც მას ერთიან საზრისს ანიჭებს."

 

ფოტო: საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრისა და კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის Facebook გვერდიდან