სიყვარულის "იდუმალი ვარიაციები"

 ჩემთვის ძალიან საპატივსაცემო პედაგოგი, (ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორი, თეატრმცოდნე) თამარ ბოკუჩავა - სტუდენტებს ხშირად გვიმეორებდა: (დაახლოებითი პერიფრაზირებით) „არ შეგეშინდეთ ტერმინების, რადგან ისინი ცნებებს ზუსტად აღნიშნავენ და გახსოვდეთ, რომ ჩვენი პროფესიის ნაწილი ესეც არისო“...

დღეს ქალბატონი თამარი რომ ცოცხალი იყოს, მსუბუქად გაიღიმებდა მორიგ ჯერზე, იმ ფაქტის შემხედვარე, თუ როგორ ხდება ბულინგის მსხვერპლი რიგითი ავტორის რეცენზია, სწორედ იმიტომ რომ, კრიტიკულ კონტექსტშია დაწერილი. ბულინგი - უცხო სიტყვაა და ყველანაირი ინტელექტის კოეფიციენტის მქონე ადამიანისთვის „გასაგები ქართულით“ - ჩაგვრას ნიშნავს.

5 დეკემბერს, კოტე მარჯანიშვილის სახელობის სახელმწიფო დრამატული თეატრის სცენაზე, რეჟისორ თემურ ჩხეიძის სპექტაკლი “იდუმალი ვარიაციები“ კიდევ ერთხელ ითამაშეს არაერთგზის შეკავშირებულმა, დახვეწილი ხელწერის მქონე მსახიობებმა: გია ბურჯანაძემ და ალეკო მახარობლიშვილმა, რომლებიც თემურ ჩხეიძის ინტელექტუალურ-ფსიქოლოგიური ესთეტიკისადმი სოლიდარულები არიან, ანუ თავადაც ეთანხმებიან და რაციონალურად მიჰყვებიან დიდი გამოცდილების მქონე რეჟისორის იდეოლოგიურ კონცეფციებს, მის ესთეტურ შრეს... ამას მოწმობს, იგივე მსახიობებთან მრავალი წლის მანძილზე, რეჟისორის ერთობლივი მუშაობის არაერთი ფაქტი. სპექტაკლის პრემიერა შედგა ა.წ. 24-25 აპრილს.

ერიკ-ემანუელ შმიტის პიესა “იდუმალი ვარიაციები“ 1996 წელს დაიწერა, ხოლო 2021 წელს თემურ ჩხეიძე ქართულ სცენაზე დგამს საინტერესო ინტერპრეტაციას და ვიმედოვნებ, თეატრის დაკვირვებული მაყურებლისთვის კარგად არის ცნობილი, თუ როგორი რაფინირებული ფორმებით, ძალდაუტანებლად ანხორციელებს რეჟისორი, თეატრალური სპეც-ეფექტებისა და სნობური სიკეკლუცის გარეშე, მხოლოდ დრამატული ტექსტითა და მსახიობების ქმედითი ასპექტით - მიმზიდველი ატმოსფეროს შექმნას,. მსგავსი მუშაობის რეზულტატია მაყურებლის ჩართულობა-დაინტერესების თვალსაზრისით... რადგან, თემურ ჩხეიძე, თუ არ ჩავთვლით რამდენიმე სუსტ დადგმას ბოლო წლებში, უმეტესად ირჩევს არტისტებს, რომლებიც შედარებით იოლად ახერხებენ ინტერესის გამოწვევას მაყურებლის თვალსაწიერში...

ჩემი აზრით, პოსტდრამატული თეატრისთვის ავთენტური ინტერაქციულობა არ გულისხმობს, მაინცდამაინც მხოლოდ პირდაპირ შემხებლობას, ხელის შეხებას ან თუნდაც აგრესიულ ზეწოლას მაყურებელზე - დიალოგში აჰყვეს პერფორმერსს, ან საერთოდ წარმოდგენის წარმმართველი გახდეს... (გავიხსენოთ: ერთ-ერთი პირველი ინტერაქტივი ქართული თეატრის ისტორიიდან,. კოტე მარჯანიშვილის „ჰოპლა, ჩვენ ვცოცხლობთ“-ერნესტ ტოლერის პიესის დადგმა 1928 წელს!).
მგონია, რომ იმ დროს, როცა სრულიად სხვადასხვანაირი მაყურებელია დარბაზში, თუ იმ საგანგებოდ შემოსაზღვრულ სივრცეში, საიდანაც მაყურებელი აკვირდება ნებისმიერ პროცესს, დიდი ალბათობაა მისი დიდი ნაწილი დააფრთხო, საერთოდ შეაშინო და აღარასდროს გაგეკაროს... ამიტომ, ამ კუთხითაც მეტწილად ბალანსი და ზომიერებაა მოსაძებნი, რადიკალიზმში რომ არ გადაიზარდოს გამოხატვის ფორმები, რათა არ ავნოს ისევ წარმოდგენის კონცეპტს.

ყველანაირი ტიპის წარმოდგენა: იქნება ეს ზედმიწევნით ავანგარდული, თუ უკიდურესად კონსერვატორული - ჩემთვის გარკვეულწილად ინტერაქციულია, როცა მაყურებლის კონცენტრაციას იწვევს.

ფაქტობრივად, საათნახევრიანი ერთგვარი პაექრობა - სიტყვებით თამაში ორ მსახიობს შორის თვალსა და ხელს შუა გაირბენს,. გათამაშებული ამბავის მეთვალყურე მაყურებელს არ ჰყოფნის ეს დრო და კიდევ სურს წარმოდგენა გაგრძელდეს... თუმცა, რახან ყველაფერს თავისი დასასრული აქვს, ალბათ ლოგიკური, სპექტაკლიც წესისამებრ სრულდება...

პიესისა და სპექტაკლის მიხედვით, კუნძულზე განმარტოებულ ნობელის პრემიის ლაურეატ აბელ ზნორკოს (გია ბურჯანაძე) - ჟურნალისტი ერიკ ლარსენი (ალეკო მახარობლიშვილი) ინტერვიუს ჩასაწერად სტუმრობს.

რამდენჯერმე გაიჟღერებს ინგლისელი კომპოზიტორის ედვარდ ელგარის ოპუსიდან - „ვარიაცია სიყვარულის თემაზე“ ფრაგმენტები. მუსიკალური გამფორმებელი - ზურაბ გაგლოშვილი. სცენოგრაფია - ლევან წულაძე. ვიდეო-ინსტალაცია - დავით დვალიშვილი. თარგმანი - ლილი ფოფხაძის.

თემურ ჩხეიძისეული ფსიქოლოგიური თეატრისთვის დამახასიათებელი - ესოდენ ბუნებრივი სიმსუბუქე სცენოგრაფიული ‘მოკაზმვა-მორთულობის’ თვალსაზრისით, აბსოლუტურად მის სასარგებლოდ მუშაობს, ჩემი აზრით, რადგან ამ შემთხვევაშიც, მის დადგმებში დომინანტურ აქცენტებს სვამს მსახიობი (რეჟისორთან ერთად) მთელი თავისი ოსტატობით და არა სცენის ანტურაჟი...!

ელენ მეტერნახი, ის ქალია, რომლის ირგვლივ და რომლის მიზეზით აიგება პერსონაჟების საათნახევრიანი დრამატურგიული სტრუქტურა.

აბელ ზნორკოს (გია ბურჯანაძე) უყვარს ეს ქალი, თუმცა იმდენად ეშინოდა საკუთარი სიყვარულის ‘გაფერმკრთალების’, რომ 5 თვიანი თანაცხოვრების შემდეგ ელენს დაშორდა, დარჩენილი ცხოვრება ელენზე ფიქრსა და მისადმი მიძღვნილი წიგნის წერაში გაატარა... პლატონურ განზომილებაში სიყვარული მისთვის მარადიულობის ერთგვარი გარანტიაა.

ზნორკოს სიტყვების ციტირებით: {ყოველთვის ეწებები სიყვარულს, ხოლო ყოველი განშორება ამპუტაციას ჰგავს...} - აი, ამ ქირურგიული უხეში და ხშირად გარდაუვალი ჩარევისგან თავის დაღწევას დაემსგავსა მისი არჩევანი და ცხოვრების გზის მარტო გაგრძელება.

გმირების ვერბალური დაპირისპირებით ირკვევა, რომ აბელის სიყვარული ყველასთვის მოულოდნელად, სწორედ ჟურნალისტის ცოლი ყოფილა 2 წლის განმავლობაში. 10 წელია გასული, რაც ელენი მძიმე სენმა იმსხვერპლა...

ერთგვარი კვანძის გახსნით თვალსაჩინო ხდება, რომ ერიკ ლარსენი (ალეკო მახარობლიშვილი), მიუხედავად იმისა, რომ ესმოდა რა, ელენის სიყვარული მას არასდროს ეკუთვნოდა, სიცოცხლის ბოლო, მტანჯველ წუთებში ერთგულად, როგორც მორჩილი ბერი ელენს უვლიდა და იმგვარი სიფაქიზით თანაუგრძნობდა, როგორც ყოველ წამს წარმავალის მომლოდინეს - ტანჯული.
ალეკო მახარობლიშვილის გმირი არ მიეკუთვნება იმ მამაკაცების ფსიქოტიპს, რომლებსაც სჭირდებათ დედის როლის შემცვლელი ცხოვრების ბოლომდე, მაგალითად, მას შემდეგ რაც „დედის კალთას“ მოსცილდებიან, თავისზე უფროს ქალებში რომ ეძებენ დედურ სითბოსა და მზრუნველობას მთელი ცხოვრება - ეს არაა ე.წ. სიყვარულის დეფინიცია, ცხადია, ეს სხვა სახის პრობლემა და საკმაოდ ხშირი ინტენსივობით განმეორებადი სამკურნალო ‘ფენომენია’, რომლის ფართო განხილვის მიზანი ეს წარმოდგენა ნამდვილად არაა! ალეკო მახარობლიშვილის ერიკ ლარსენი, არათუ დედური სითბოს ძებნაში თავდაკარგული ინფანტილური ზრდასრული მამაკაცია, არამედ ელენზე გულწრფელად მზრუნველი და მისი მფარველიც მძიმე წუთებში, მეტიც - სიცოცხლის უკანასკნელ წამამდე...!

გია ბურჯანაძის აბელ ზნორკო - ჟურნალისტ ლარსენის ანტიპოდია, რათა თვალნათლივ ვხედავთ მისი არჩევანის შედეგს, აბსოლუტურად წარმოსახვით სიბრტყეში გადატანილი სიყვარულის განცდებს... რომელსაც საბოლოო ჯამში სასარგებლო დასასრული არასდროს არ აქვს ადამიანებისთვის. აბელ ზნორკოს სიტყვების ციტირებით: „უშვილძიროდ უნდა გავლიო ცხოვრების უფერული დღენი და არაფერი მახარებს, მათ შორის არც ნობელიანტობა“. მისი პესიმიზმი ჩემი სუბიექტური ხედვით, სწორედ იმით არის გამოწვეული, რომ ახლა უკვე სიცოცხლით დაღლილი მიხვდა თავის შეცდომას - {სიყვარულისგან დისტანცირებამ} რომ არანაირი შვება არ მოუტანა, გარდა დაუსრულებელი ტანჯვისა და სიმარტოვისა!..

უნდა აღინიშნოს, რომ ორივე გმირი ავანსცენაზე მათთვის განკუთვნილ მონოლოგებს - დიდი ენერგეტიკული მაგნეტიზმით (მიზიდულობით) კითხულობს, შედეგად მსმენელ-მაყურებელი არტიკულირებული ამბის მიღმა - წარმოსახვით სამყაროს ქმნის,. თითქოს და გეგონება პარალელურად მოყოლილი ისტორიის ვიზუალიზაციას ხედავდეს „გონებრივ პროექტორზე“.

თავისუფლად შეგვიძლია დავტოვოთ სივრცე ვარიაციებისთვის, თუ რომელ მამაკაცს მეტად უყვარდა, ან საერთოდ უყვარდა ელენი…

 მიუხედავად ყველაფრისა, ერთი უტყუარი პოსტულატი (მტკიცებულება) ხელთ გვაქვს, ის რომ, ელენს არ და ვერ შეიძლებოდა ორივე ჰყვარებოდა!
 იმიტომ რომ, ჩემი დაკვირვებით - ადამიანებს, ან ერთხელ უყვარდებათ, ან კიდევ არასოდეს... და ყოველთვის ირონიული ღიმილის მომგვრელი იქნება: პირველი, მეორე, მესამე სიყვარულიაო და ა.შ.

სხვა ყველა ვარიაცია ამის შესახებ არის აბსურდი, აბსტრაქტული მიჯაჭვა, ეფემერა, (თუ გნებავთ, რაც გვინდა დავარქვათ!) რასაც სინამდვილესთან კავშირი არ აქვს, მაშასადამე, არც რეალურად არ არსებულა!..